Inleiding.

De naam 'vitamine' komt van de woorden 'vitae' (leven) en 'amine' (stikstofhoudende stof oftewel eiwit). Niet alle vitaminen bevatten echter stikstof, zodat deze naam de lading niet helemaal dekt. Vitaminen zijn naast de essentiële aminozuren en vetzuren noodzakelijke bestanddelen van ons voedsel. Omdat ze in het organisme niet of in onvoldoende mate gesynthetiseerd kunnen worden, moeten ze via het voedsel worden opgenomen. Enkele vitaminen worden gemaakt in het lichaam ( vitamine K door darmbacteriën, vitamine D in de huid onder invloed van zonlicht). De naamgeving “vitamine” stamt af van de ontdekking dat de ziekte beriberi veroorzaakt werd door een gebrek aan thiamine (vitamine B₁) in het voedsel. Dit amine bleek dus essentieel voor de gezondheid. Sindsdien worden alle organische spoorverbindingen in de voeding vitaminen genoemd.

Geschiedenis.

Reeds voor de eeuwwisseling ( 1900 ) waren er enige aanwijzingen dat er - naast de energieleverende voedingsbestanddelen ( koolhydraten en vetten ) , eiwitten en bepaalde minerale bestanddelen - nog enkele stoffen in ( zeer ) kleine hoeveelheden in de voeding van mens en dier dienden voor te komen om tegen bepaalde ziekten als rachitis, beriberi, scheurbuik e.a. bescherming te geven.

Op het einde van de 19^de eeuw kwam in het toenmalige Nederlands-Indië beriberi veelvuldig voor. Na fundamenteel werk van Christiaan Eijkman, o.a. over de mogelijke oorzaak van deze ziekte, sprak zijn medewerker Gerrit Grijns  ( 1865 - 1944 ) voor het eerst over het begrip "partiële honger", daarmee te kennen gevend dat de beriberi, die veel voorkwam onder diegenen die gepelde rijst als hoofdvoedsel gebruikten, toe te schrijven was aan het ontbreken van een "beschermende stof" in de voeding.

In 1911 introduceerde de Poolse chemicus Casimir Funk ( 1884-1967) de benaming "vitamine" omdat hij dacht dat deze "beschermende stoffen" aminen ( stoffen met een NH₂ groep ) waren , hetgeen later slechts voor enkele ( o.a. het anti-beriberi-vitamine) juist bleek te zijn ; de naam vitamine heeft echter algemeen ingang gevonden.  

De veronderstelling dat de beschermende stof aanwezig was in de zilvervliesjes van de rijst, bleek juist te zijn, maar het duurde nog tot 1926 eer Barend Coenraad Petrus Jansen en W.F. Donath de stof in kwestie daaruit in zuivere toestand konden isoleren. Pas in 1936 werd de structuur van deze beschermende stof opgehelderd. Men noemde haar vitamine B (tegenwoordig vitamine B₁ ).

Algemeen.

Vitaminen en mineralen leveren geen energie; toch zijn het essentiële voedingstoffen, of micronutriënten. Dit betekent dat deze stoffen dagelijks met de voeding moeten worden ingenomen want het lichaam kan ze niet zelf aanmaken. Vitaminen vormen onder andere de bouwstenen van hormonen en andere regulerende stoffen in het lichaam. In totaal zijn er 12 vitaminen bekend. Er worden wel meerdere vitaminen genoemd, bijvoorbeeld in allerlei vitaminepreparaten, maar deze stoffen kunnen we of zelf aanmaken of zijn niet essentieel, zodat ze wetenschappelijk niet onder de vitaminen vallen.

Vitaminen worden ingedeeld in 2 groepen, de in vet oplosbare en de in water oplosbare.

De eerste groep bestaat uit vitamine A, D, E en K (ezelsbruggetje : KADE), en komt alleen in vette levensmiddelen voor. Vitamine B en C bevinden zich in alle andere voedingsmiddelen.

De wateroplosbare vitaminen, met name de B-vitaminen, hebben vooral een functie als cofactor (hulpstof) bij tal van enzymreacties in het koolhydraat-, eiwit- en vetmetabolisme en zijn daarmee onder andere van belang voor het vrijmaken van energie uit de voeding en de vorming van bouwstenen voor lichaamsweefsel. De in vet oplosbare vitaminen hebben een groot aantal uiteenlopende functies variërend van een rol bij het gezichtsvermogen (vitamine A) tot het in stand houden van de calciumbalans (vitamine D). De meeste vitaminen bestaan uit meerdere (verwante) verbindingen die een bepaalde biologische activiteit gemeen hebben en die worden aangeduid met een zogenaamde generieke naam.

Vitaminen vervullen zoals gezegd allerlei sleutelfuncties bij de stofwisseling. Wanneer het lichaam niet over voldoende vitaminen beschikt ontstaan er ziekteverschijnselen die voor een deel weer verdwijnen als het gebrek is opgelost, maar voor een deel ook niet. Hoeveel vitaminen je nodig hebt wordt door verschillende factoren bepaald. Zwangerschap en bepaalde ziektes verhogen de behoefte aan bepaalde vitaminen, terwijl medicijnen de werking van de vitaminen kunnen onderdrukken.
Aan de andere kant kun je ook teveel vitaminen binnen krijgen. Er ontstaat dan vergiftiging. Als je van de in water oplosbare vitaminen te veel binnen krijgt, plas je die er in de normale situatie weer uit. Vetoplosbare vitaminen worden moeilijker uitgescheiden, dus vitaminevergiftiging komt dan ook vrijwel alleen voor bij vet oplosbare vitaminen.
Tekorten aan vitaminen zijn vaak echter niet duidelijk, maar sluimerend. Pas in een laat stadium word je echt ziek.

Hieronder vindt u een beknopt overzicht van de functies die vitamines c.q. groepen van vitamines in het algemeen in het lichaam hebben, alsmede een opsomming van de (belangrijkste) specifieke taken van iedere vitamine afzonderlijk.

Functies van vitamines in het algemeen

Wat betreft de werking die vitamines in het lichaam ontplooien kunnen een groot aantal functies worden onderscheiden:

• beschikken over anti-oxidant-werking

• versterken en onderhouden het afweersysteem

• ontplooien een anti-stress-werking

• bezitten een 'chelerende' (ontgiftende) werking

• verbeteren het geheugen en optimaliseren het leerproces

• bevorderen de reparatie van beschadigingen van de celkern-structuren (DNA)

• versterken en onderhouden de goede werking van celwanden

• bevorderen de aanmaak van groeihormonen

• spelen een belangrijke rol spelen in het zuurstofgebruik door de cellen

• helpen bij de aanmaak van eiwitten

• beschikken over een hartbeschermende functie

• helpen bij de regulering van de cholesterol-stofwisseling

• gaan voortijdige veroudering tegen (excl. de groep van de anti-oxidanten)

• zijn onmisbaar voor de omzetting van voedingsenergie in bio-energie
   

Functies van afzonderlijke vitamines

Vitamine A

• houdt de huid en slijmvliezen gezond

• betrokken bij het onderhoud van gezonde botten en tanden

• onderhoudt het gezichtsvermogen

• versterkt het afweersysteem

• verbetert het bloedbeeld

• bevordert en reguleert celdeling en celgroei

Lees hier meer over vitamine A ......

Bèta caroteen

conform vitamine A:

• houdt de huid en slijmvliezen gezond

• betrokken bij het onderhoud van gezonde botten en tanden

• onderhoudt het gezichtsvermogen

• versterkt het afweersysteem

• verbetert het bloedbeeld

• bevordert en reguleert celdeling en celgroei
  
  tevens:

• krachtige anti-oxidant in vetweefsel

Lees hier meer over bèta caroteen ......

Vitamine B1

• belangrijk voor de omzetting van voedingsenergie in bio-energie (aanmaak van insuline)

• belangrijk voor de goede werking van het zenuwstelsel

• betrokken bij hartritme-regulatie

• stimuleert de aanmaak van rode bloedcellen

Lees hier meer over vitamine B1 ......

Vitamine B2

• belangrijk voor de omzetting van voedingsenergie in bio-energie

• belangrijk als co-enzymfactor voor het anti-oxidant-systeem (vorming van glutathion)

• onderhoudt de gezondheid van spieren, botten, huid, ogen en de rode bloedcellen

Lees hier meer over vitamine B2 ......

Vitamine B3

• belangrijk voor de omzetting van voedingsenergie in bio-energie

• essentiële component van energie-leverende moleculen

• belangrijk voor de aanmaak van diverse hormonen

• als co-enzymfactor bij vele omzettingsprocessen betrokken

• speelt een rol in de cholesterolstofwisseling

• verbetert de bloedcirculatie van de kleine haarvaten

• onderhoudt het zenuwstelsel

• houdt het spijsverteringskanaal gezond

Vitamine B5

• essentieel voor de bijnierfuncties

• belangrijk voor de omzetting van voedingsenergie in bio-energie

• helpt bij de afbraak van vetten en cholesterol

• van belang voor een goede werking van hersenen, zenuwstelsel en afweersysteem

Vitamine B6

• belangrijk in de cholesterolstofwisseling

• als co-enzymfactor betrokken bij vele omzettingsprocessen van aminozuren in hormonen e.d.

• belangrijk voor goede werking van het afweersysteem

• belangrijk voor de stofwisseling van meervoudig onverzadigde vetzuren

• betrokken bij de regulering van de vochthuishouding

• betrokken bij celdelingsprocessen

• betrokken bij de aanmaak van de rode bloedcel

• belangrijk voor de omzetting van voedingsenergie in bio- energie

• heeft een gunstig effect op de zwangerschap (tegen misselijkheid en diabetes)

Vitamine B12

• is noodzakelijk voor de stofwisseling van zenuwcellen

• verbetert de stofwisseling van methionine (helpt bij de preventie van vaatklachten)

• is noodzakelijk voor celdelingsprocessen

• verbetert de eiwitstofwisseling

• belangrijk voor de aanmaak van hemoglobine

• bevordert de werking van het afweersysteem en de darmflora

• belangrijk voor de omzetting van voedingsenergie in bio- energie

• bevordert de omzetting van caroteen in vitamine A

• verbetert de kwantiteit en kwaliteit van sperma

PABA

• draagt bij aan onderhoud van de gezondheid van huid, haar en nagels

• verbetert de gezondheid van het darmstelsel en de darmperistaltiek

• fungeert in de huid als filter tegen UV-straling

• betrokken bij de werking van afweercellen 

Foliumzuur

• essentieel voor de celdelingsprocessen (van belang tijdens de zwangerschap)

• bevordert lactatie

• betrokken bij de stofwisseling van eiwitten en vetten

• noodzakelijk voor aanmaak van rode bloedcellen

• stimuleert de vorming van maagzuur

• helpt de hersenstofwisseling

• helpt de leverfunctie

• belangrijk voor goede werking van het afweersysteem

Biotine

• belangrijk voor de stofwisseling van eiwitten en vetten

• onderhoudt de gezondheid van haar en nagels

• belangrijk voor de darmflora

Choline

• belangrijke emulgator (houdt vetten, waaronder cholesterol, in oplossing in het bloed)

• essentieel voor de aanmaak van acetylcholine (hormoon voor geheugen- en concentratiefuncties)

• belangrijk voor goede werking van het zenuwstelsel

• essentieel voor de aanmaak van lecithine

• belangrijk voor de gezondheid van lever en nieren

Inositol

• een van de grondstoffen voor de aanmaak van hersencellen

• belangrijk voor de haargroei

• verbetert stress-beheersing

• stimuleert de darmperistaltiek

• nodig voor de groei en ontwikkeling van beenmerg- en darmwandcellen

• belangrijk voor de lever 

Vitamine C

• belangrijkste anti-oxidant in waterige delen van het lichaam

• essentieel voor collageenbouw

• zeer belangrijk voor het afweersysteem

• essentieel voor de aanmaak van adrenaline en andere hormonen

• remt de vorming van nitrosamines

• belangrijk voor ijzeropslag en -transport

• betrokken bij calciumstofwisseling

Bioflavonoïden (inclusief flavonen, flavonolen, anthocyanidinen, e.a.)

• versterken vele functies van vitamine C

• verbeteren vitamine C-stofwisseling

• versterken het anti-oxidantsysteem, vaak op specifieke locaties

Vitamine D3 (cholecalciferol)

• essentieel voor aanmaak en onderhoud van botten en gebit

• heeft een regulerende werking op hartritme en zenuwstelsel

• betrokken bij de regulering van de bloedviscositeit

Vitamine E

• belangrijkste anti-oxidant in vetweefsel (ondermeer celwanden)

• voorkomt vorming van ongewenste bloedstolsels

• verbetert de doorbloeding

• bevordert de celademhaling

• remt littekenvorming 

Vitamine K1 (phytonadion)

• nodig voor de aanmaak van stoffen die betrokken zijn bij het bloedstollingsproces

• belangrijk voor een goede leverfunctie

• betrokken bij de aanmaak van botcellen

• betrokken bij de regulering van de menstruatie-cyclus